De koepelgevangenis als model voor een vrije samenleving

In 1787 ontwerpt Jeremy Bentham een gevangenis waarbinnen een aantal in die tijd weinig controversieel geachte correctieve mechanismen op vernieuwend efficiënte wijze worden geoperationaliseerd. Het ontwerp is eenvoudig: vanuit een centrale toren kan een inspecteur in een oogwenk alle gevangenen zien, terwijl hij zelf voor hen onzichtbaar blijft. Zo worden de gevangenen gedwongen om het toezicht en daarmee de discipline te verinnerlijken. Twee eeuwen later wijdt Michel Foucault aan dit ‘panoptisme’ een hoofdstuk dat wel zo duister is, dat het in herinnering roepen ervan sedertdien garant is komen te staan voor een onmiddellijke diskwalificatie van om het even welk beleidsvoorstel. De panoptische zelfdiscipline zou immers de algemene vrijheid te draconisch beknotten. In weerwil van deze unheimische verbintenis van panoptisme en onvrijheid, breekt dit werkstuk een lans voor Benthams architectonische figuur. De stelling is namelijk dat een algemene vrijheidsbeperking binnen een...Show moreIn 1787 ontwerpt Jeremy Bentham een gevangenis waarbinnen een aantal in die tijd weinig controversieel geachte correctieve mechanismen op vernieuwend efficiënte wijze worden geoperationaliseerd. Het ontwerp is eenvoudig: vanuit een centrale toren kan een inspecteur in een oogwenk alle gevangenen zien, terwijl hij zelf voor hen onzichtbaar blijft. Zo worden de gevangenen gedwongen om het toezicht en daarmee de discipline te verinnerlijken. Twee eeuwen later wijdt Michel Foucault aan dit ‘panoptisme’ een hoofdstuk dat wel zo duister is, dat het in herinnering roepen ervan sedertdien garant is komen te staan voor een onmiddellijke diskwalificatie van om het even welk beleidsvoorstel. De panoptische zelfdiscipline zou immers de algemene vrijheid te draconisch beknotten. In weerwil van deze unheimische verbintenis van panoptisme en onvrijheid, breekt dit werkstuk een lans voor Benthams architectonische figuur. De stelling is namelijk dat een algemene vrijheidsbeperking binnen een panoptisch model dikwijls in dienst staat van de verruiming van een andere, complementaire opvatting van vrijheid. Hierbij wordt aangesloten bij de twee opvattingen van vrijheid die Isaiah Berlin onderscheidde. Bij wijze van voorbeeld wordt de in oktober 2017 aangekondigde kilometerheffing eerst panoptisch geduid, om vervolgens te bespreken hoe de vrijheid van de burger juist dankzij het panoptisme evenwichtig geborgd blijft.Show less

Leiden University Student Repository

Documents

In Collections

De koepelgevangenis als model voor een vrije samenleving