Stinging nettle (Urtica dioica) is one of the most common perennial plants on the European continent. Growing equally well in forests, ditches and ruderal spaces up to 2.5m tall, it is easy to find...Show moreStinging nettle (Urtica dioica) is one of the most common perennial plants on the European continent. Growing equally well in forests, ditches and ruderal spaces up to 2.5m tall, it is easy to find and identify due to its stem and characteristic oval, serrated leaves being lavishly covered in irritant-filled trichomes, a hair-like organs. Having plenty of nutritional and medical applications, it is however often overlooked as a source of textile fibres. The issue perhaps being a result of dying traditions of nettle uses, as well as being associated with war time crop, due to the increased attempts at industrialisation during the both World Wars in Europe. Yet, it had a much more profound role, not only in historical times. It used to be known as distinctive, luxurious, soft, fine and full of lustre fabric of Bronze Age elites, as it was identified as a priced grave gift in one of the richest and most splendid burials of the period from the mound Lushoj in Denmark. It was also known and valued in mediaeval times as both sign of status, but also as tough, fast drying and resistant fibre preferred for rigging. Urtica dioica seems often neglected in the research of Neolithic textiles. The aim of this paper therefore is to propose it as an alternative material to the main source of fibre of the age, that was newly domesticated and introduced to the small continent flax, as well as more and more acknowledged, and utilised since at least Mesolithic, tree basts. It is necessary to draw attention towards nettle, as there is a small, yet growing set of samples identified as this plant. The best known examples coming from spheres where the introduction of flax came at a later period, as the waterlogged site of La Draga, Spain where a whole ball of yarn has been found, or a thread on the fishing comb from seabed near Skjoldnas on Aro in Denmark. To contextualise these finds, a wider look at the Urticaceae family is included, especially as Japanese cousins of the common nettle is one of the oldest known textile dated to 10 000 BC early Jomon period, while well documented processing methods of Boehmeria nivea might be also applied for Urtica. Similarly, ethnological, historical and experimental data allows for expanding the understanding of nettle fibre applications, but also, based on records and in comparison to flax and hemp, for reconstruction of the collection, retting and spinning techniques, which might have been used by European Neolithic communities. Further, the identification methods, such as modified Herzog test, calcium oxalate crystals observation and cross section, are briefly discussed to illustrate the complexity and limitations of bast plants attribution. Additionally, the information about technical properties allows to demonstrate the value of Urtica as a source of fibre, as tensile strength, toughness and drying rate presented results as good, or better than those of flax. These, combined with possibly greater length and longer collection period, could constitute an important input of advantages of Urtica and its presence in the Neolithic. _..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._ _..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._..._ Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) jest wieloletnią rośliną powszechnie występującą na terenie całej Europy. Rozwija się równie dobrze na terenach leśnych, łąkowych oraz ruderalnych osiągając wysokość do 2,5m. Jest stosunkowo łatwa do zidentyfikowania dzięki łodydze i charakterystycznym owalnym, ząbkowanym liściom, obficie pokrytymi gruczołowatymi, parzącymi włoskami, powodującymi, w kontakcie ze skórą, bolesną reakcję zapalną. Pomimo, iż jej zastosowania w obrębie medycyny i żywienia są dobrze znane,wykorzystanie pokrzywy do produkcji tekstylnej wydaje się być zapomniane lub zupełnie pomijane. Jej użycie w tej dziedzinie jest zwykle jedynie wspominane w kontekście braków wojennych, szczególnie prób industrializacji jej uprawy w czasie II wojny światowej. Jednak w okresie prehistorycznym, a nawet historycznym, rola pokrzywy i jej znacznie były o wiele większe, do tego stopnia, że starannie utkana w cienką, delikatną, miękką, wysoce połyskliwą tkaninę, jest obecnie czasem określana jako obiekt charakteryzujący epokę brązu. Taki, luksusowy, materiał był odnajdowany w darach pogrzebowych w pochówkach elit tego okresu, m. in. z niezwykle bogato wyposażonego kopca Lushøj w Danii. Jeszcze w okresie średniowiecza wykonana z pokrzywy lekka tkanina była symbolem statusu, zaś jej mniej obrobione, sztywniejsze i szorstkie włókna wykorzystywano do produkcji sznurów i olinowania. Jednakże Urtica dioica wydaje się być pomijana w badaniach nad szeroko rozumianymi tekstyliami okresu neolitu, dlatego celem tej pracy jest przybliżenie jej zastosowań i właściwości oraz, poprzez analogie form pozyskania i przetwórstwa, zaproponowanie pokrzywy jako alternatywy dla głównych źródeł włókienniczych tej epoki, za które przyjmuje się nowo udomowiony i dopiero wprowadzany do uprawy na terenie Europy len, oraz coraz częściej rozpoznawane, a będące w użyciu przynajmniej od mezolitu, łyka drzew. Jest to szczególnie uzasadnione ze względu na rosnącą grupę zabytków identyfikowanych jako tekstylia pokrzywowe, pochodzące często z regionów i kultur, w których uprawa lnu nie była praktykowana, takich jak podmokłe stanowisko w La Draga, w Hiszpanii, na którym odkryto wytworzony z włókien pokrzywy motek sznurka, lub z dna morskiego w pobliżu Skjoldnæs na Ærø, w Danii, skąd pochodzi trójzębna ość rybacka połączona ze sobą pokrzywową nicią. Aby umiejscowić pokrzywę zwyczajną w temacie produkcji tekstylnej, należy przyjrzeć się jej w szerszym kontekście taksonomicznym rodziny Urticaceae, jako że należące do niej rośliny mają długą i obszerną historię zastosowań w tej dziedzinie, a których techniki obróbki mogą być z powodzeniem przełożone na Urticę dioicę. Najlepiej znany jest tu Szczymiel biały (Boehmeria nivea) zwany również Ramią, zaś spokrewniona z nim Boehmeria japonica jest prawdopodobnie jedną z najdawniej wykorzystywanych roślin tkackich, o czym świadczy wykonany z niej fragment materiału z wczesnego okresu Jomon (Japonia), datowany na około 10 tys. lat BC. Podobnie, etnologiczne, historyczne i eksperymentalne badania pozwalają na poszerzenie wiedzy o wykorzystaniu pokrzywy zwyczajnej w produkcji tekstylnej, zwłaszcza poprzez porównanie tej rośliny, oraz metod jej pozyskania i obróbki, z tymi znanymi dla lnu i konopi włóknistych. W pracy dodatkowo przedstawiono metody identyfikacji wykorzystywane w badaniach tekstyliów archeologicznych, takie jak modyfikowany test Herzoga, analiza obecności kryształów szczawianu wapnia oraz kształtu przekroju łodygi, aby pokazać ich możliwości, ale także ich ograniczenia dotyczące prawdopodobieństwa rozpoznania poszczególnych roślin włóknistych, ponieważ istnieje podejrzenie błędnej atrybucji wielu prehistorycznych tkanin. Z tego powodu informacje o technicznych własnościach wyrobów tekstylnych wykonanych z dostępnych w neolicie roślin włóknistych stanowią tutaj konieczne uzupełnienie. Z nielicznych przeprowadzonych badań wynika bowiem, że Urtica dioca ma właściwości podobne, jeśli nie lepsze, do lnu, konopi włóknistych, czy łyka drzew, szczególnie w zakresie wytrzymałości materiału. Razem ze znacznie dłuższym dostępnym okresem zbioru, te cechy sprawiają, iż pokrzywa zwyczajna mogła być atrakcyjnym źródłem włókien dla neolitycznych społeczności europejskich i w tym kontekście powinna być częściej uwzględniana w pracach i badaniach dotyczących tej epoki.Show less
